Kraj Żyliński – najbliższe nam słowackie uzdrowiska i parki narodowe

Kraj Żyliński to region położony na północy Słowacji. Jego stolicą administracyjną jest miasto Żylina. W regionie mieszka 690 tysięcy osób. Graniczy z Krajem Trenczyńskim, Bańskobystrzyckim i Preszowskim. Ma także granice z Czechami (województwa morawsko-śląskie i zlińskie) oraz z Polską (województwa śląskie i małopolskie). Obszar ten dzieli się na jedenaście powiatów: Żylina, Bytča, Čadca, Dolný Kubín, Kysucké Nové Mesto, Liptowski Mikulasz, Martin, Námestovo, Ružomberok, Turčianske Teplice i Tvrdošín.

Cały ten górzysty teren należy do systemu Karpat Zachodnich. Rzeka Wag dzieli go wyraźnie na północno-zachodnią część – Karpaty słowacko-morawskie (Javorníky, Białe Karpaty) – i południowo-wschodnią – obszar fatrańsko-tatrzański (Mała Fatra, Góry Strażowskie). Pasma górskie w tym regionie charakteryzują się imponującymi wąwozami i dolinami. W Kraju Żylińskim znajdują się regiony turystyczne: Orawa, Turiec, Liptów, Kysuce i Górny Wag, przy czym dwa ostatnie należą historycznie do Komitatu Trenczyńskiego.

Znane termalne uzdrowiska Bešeňová w powiecie Ružomberok i Jasná pod Chopokiem w powiecie Liptowski Mikulasz opisano w sekcji dotyczącej Niskich Tatr, mimo że administracyjnie leżą w Kraju Żylińskim. Także prezentacja miejscowości Belá, leżącej w powiecie Żylina, znajduje się w sekcji Mała Fatra, choć również należy do Kraju Żylińskiego.

Cztery parki narodowe w jednym regionie

Kraj Żyliński może się poszczycić unikatowym faktem – na jego terenie znajdują się aż cztery parki narodowe, choć tylko jeden z nich – Park Narodowy Mała Fatra (utworzony w 1988 r.) – leży w całości w tym regionie.

Park Narodowy Wielka Fatra to najmłodszy z dziewięciu parków narodowych na Słowacji – utworzony został w 2002 roku. Większość jego obszaru znajduje się w południowej części Kraju Żylińskiego, a niewielka część w północnej części Kraju Bańskobystrzyckiego.

Park Narodowy Niskie Tatry (skrót: NAPANT) utworzono w 1978 roku i obejmuje również powiaty Ružomberok i Liptowski Mikulasz w Kraju Żylińskim oraz powiaty Bańska Bystrzyca i Brezno w Kraju Bańskobystrzyckim, a także powiat Poprad w Kraju Preszowskim.

Tatrzański Park Narodowy (skrót: TANAP) to najstarszy z dziewięciu słowackich parków narodowych, powstał już w 1949 roku. Znajduje się na północy kraju przy granicy z Polską. Jego zachodnia część leży w Kraju Żylińskim, a wschodnia w Kraju Preszowskim. Po stronie polskiej przylega do niego Tatrzański Park Narodowy.

Wśród atrakcji Kraju Żylińskiego warto wspomnieć m.in. ekspozycję etnograficzną w Vychylovce, skansen będący oddziałem Muzeum Kysuckiego w Čadcy, położony w dolinie Chmúra na terenie gminy Nová Bystrica – część Chronionego Obszaru Krajobrazowego Kysuce. Muzeum opiekuje się także unikalną zabytkową kolejką leśną – odcinkiem dawnej kolejki Kysucko-Orawskiej Chmúra – Tanečník.

Park Narodowy Mała Fatra

Mała Fatra to pasmo górskie na północy Słowacji, głównie w Kraju Żylińskim, częściowo również w Trenczyńskim. Park narodowy obejmuje tereny powiatów Żylina, Martin i Dolný Kubín.

Po Wysokich i Niskich Tatrach oraz Beskidach Orawskich jest to czwarte najwyższe pasmo górskie Słowacji, charakteryzujące się bogatą i dobrze zachowaną przyrodą karpacką. W przełęczy Strečianskej pasmo jest podzielone przez rzekę Wag na część Kriváňską i Lúčanską. Większa część Kriváňskiej Małej Fatry znajduje się w granicach parku narodowego, którego powierzchnia wynosi 226 km², a strefa ochronna 23 262 ha. Ochroną objęte są tu różnorodne formy geologiczne, bogata fauna i flora oraz zróżnicowany krajobraz. Dotychczas odnotowano tu 1100 gatunków roślin wyższych, w tym jeden endemit – jarząb Margittai.

W parku żyje ponad 30 gatunków ssaków, 118 gatunków ptaków i ponad 1000 gatunków owadów. Najwyższym szczytem jest Wielki Krywań (1709 m n.p.m.), a charakterystycznym szczytem – Wielki Rozsutec (1609 m n.p.m.), który znajduje się w logo parku. 83% powierzchni stanowią lasy, głównie mieszane, z przewagą buka zwyczajnego. W parku znajduje się kilka jaskiń, ale żadna nie jest dostępna dla turystów. Najdłuższa z nich – Vyvieračka – ma 620 m długości i jest częściowo zalana wodą.

W granicach parku znajduje się 16 rezerwatów przyrody, 9 mniejszych rezerwatów, 2 obszary chronione i 1 narodowy pomnik przyrody. Kilka lokalizacji należy również do sieci Natura 2000. Idealne punkty wypadowe do wędrówek to wsie Belá, Terchová, Vrátna i Štefanová.

Dolina Vrátna – malowniczy górski ośrodek w sercu Małej Fatry

Vrátna to piękny górski ośrodek, położony w sercu Parku Narodowego Mała Fatra, u podnóża góry Krywań, zaledwie 3 km od charakterystycznej wsi Terchová – rodzinnej miejscowości słynnego zbójnika Juraja Jánošíka. Otaczają go szczyty Boboty, Veľký Rozsutec, Stoh, Poludňový grúň, Chleb, Veľký Kriváň, Kraviarske, Baraniarky i Sokolie. Dzieli się na Starą i Nową Dolinę, rozdzielone przez Grúň. Szczególne wrażenie robi wąski wstępny kanion Tiesňavy z licznymi wodospadami, utworzonymi przez rzekę Varínkę. Dolomitowe skały tworzą ciekawe formacje: Skalní město, Mnich, Wielbłąd, Pięciu furmanów i inne. W ośrodku działa kolejka gondolowa (8-osobowa) na Chleb, czynna latem – łatwy dostęp na główny grzbiet górski. W schronisku Chata na Grúni (973 m n.p.m.) można odpocząć na tarasie z leżakami i przekąskami. Obok schroniska krzyżują się cztery szlaki turystyczne.

Dodatkowym atutem jest bezpłatny parking. W ośrodku dostępne są także wypożyczalnie i serwisy sprzętu rowerowego, kijków do nordic walking oraz sprzętu do adventure golfu (Jánošíkov dvor koło Zázrivej).

Za cisami i wielkimi drapieżnikami do Parku Narodowego Wielka Fatra

W 1972 roku utworzono na terenie Wielkiej Fatry chroniony obszar krajobrazowy, którego celem była ochrona karpackich lasów i górskich pastwisk. 1 kwietnia 2002 roku ustanowiono tu park narodowy o powierzchni 403,71 km², z pasem ochronnym 261,32 km². Po przystąpieniu Słowacji do UE park stał się częścią sieci Natura 2000.

85% powierzchni parku zajmują lasy. Ważnym biotopem są pastwiska grzbietowe, powstałe w XV–XVII w. w okresie tzw. kolonizacji wołoskiej. Występuje tu licznie cis pospolity – dolina Harmanecká jest najbogatszym jego siedliskiem w Europie. Cis znalazł się w logo parku, a jego największe skupisko objęto ochroną jako rezerwat przyrody Harmanecká tisina.

Wielka Fatra to także ważne źródło wody pitnej. Znajdują się tu obszary krasowe, głównie jaskinie – dla turystów udostępniona jest Jaskinia Harmanecká. Najwyższym szczytem parku jest Ostredok (1592 m n.p.m.). Zróżnicowana rzeźba terenu sprzyja bogatej florze i faunie. Żyją tu wszystkie wielkie europejskie drapieżniki: niedźwiedź brunatny, wilk szary i ryś.

Park cieszy się popularnością wśród turystów, zwłaszcza dzięki wspaniałym szlakom pieszym. W pobliżu znajduje się wpisana na listę UNESCO osada Vlkolínec.

Leczenie i relaks w Rajeckich Teplicach

Rajecké Teplice to miasteczko na północy Słowacji, około 15 km na południe od Żyliny, położone na wysokości 415 m n.p.m. Mieszka tu około 2800 mieszkańców, a miejscowość znana jest głównie z uzdrowisk i źródeł termalnych. Woda ma temperaturę około 39°C. Leczy się tu schorzenia narządu ruchu, choroby neurologiczne i zawodowe. Miejscowość leży nad rzeką Rajčianką w dolinie Rajeckiej, u podnóża Małej Fatry. Pierwsze wzmianki o uzdrowiskach pochodzą z XIV w., największy rozwój nastąpił po 1926 r. Oprócz uzdrowiska i kąpieliska termalnego Laura atrakcją turystyczną jest pobliski zamek Lietava – jedna z najlepiej zachowanych i największych ruin zamków na Słowacji.